Wist u dat pianostemmen vroeger een veelgekozen beroep was onder blinden? Door hun vaak uitzonderlijk goed ontwikkelde gehoor bleken zij uitermate geschikt voor dit nauwkeurige ambacht. In Nederland werd zelfs een speciale opleiding tot pianostemmer aangeboden aan blinden, onder meer aan het Blindeninstituut in Amsterdam. Hier kregen leerlingen niet alleen gehoortraining, maar leerden zij ook de technische en muzikale vaardigheden die nodig zijn om een piano goed te stemmen.

Een vak met meer dan alleen gehoor

Hoewel een goed gehoor essentieel is, vraagt het vak meer dan dat: het vervangen van snaren, het oplossen van mechanische problemen en het herkennen van bouwsystemen van verschillende pianomerken maken allemaal deel uit van het werk van een pianotechnicus. Blinde pianostemmers moesten – en moeten – daarom beschikken over een degelijke opleiding en een sterke tastzin en oriëntatievermogen.

Wereldwijd

Niet alleen in Nederland zijn of waren blinden actief in dit vak. Ook in het buitenland komt het voor dat blinde pianostemmers werkzaam zijn in pianofabrieken, bijvoorbeeld bij het stemmen van nieuwe instrumenten vóór aflevering. Hier wordt hun gehoor vaak als bijzonder waardevol beschouwd bij de laatste kwaliteitscontroles.

In Duitsland werd pianostemmen aan bijna alle blindeninstituten onderwezen, als alternatief voor handwerk zoals mandenvlechten of borstelmaken. In Lissabon stonden twee blinde pianostemmers hoog aangeschreven, en ook in Canada vonden afgestudeerden van blindeninstituten werk als pianostemmer, organist of muziekleraar.

Historische wortels: Claude Montal (1800–1865)

Een van de bekendste blinde pianostemmers was Claude Montal, geboren in 1800 in Frankrijk. Ondanks zijn armoedige achtergrond en blindheid vanaf jonge leeftijd, slaagde hij erin zich te ontwikkelen tot meesterstemmer en pianobouwer. Hij werd bekend als de eerste die het lukte om twee piano’s van verschillende systemen zuiver samen te stemmen – een prestatie die hem internationale faam opleverde. Zijn methode werd zelfs de standaard voor pianostemmen in Frankrijk

Onderwijs aan blinden in Nederland

Ook in Nederland werden blinde leerlingen vanaf jonge leeftijd onderwezen in het pianostemmen. Op het Instituut tot Onderwijs van Blinden in Amsterdam konden kinderen al op twaalfjarige leeftijd beginnen met dit vak. Naast het stemmen leerden ze ook eenvoudige reparaties en kregen ze muziekonderwijs, vaak met behulp van het Brailleschrift.

"Door het aantal lesuren in pianostemmen te verdubbelen zijn nu reeds mijn leerlingen op 12- en 13-jarigen leeftijd ingewijd in de geheimen der piano."

Voor velen was dit een echte kans: blinde musici kregen elders vaak niet de gelegenheid om organist of docent te worden, maar als pianostemmer konden zij wél een zelfstandig bestaan opbouwen.

Een inspirerend voorbeeld

Een bekend voorbeeld uit het verleden is Tombrink, een blinde pianostemmer die zijn opleiding genoot aan het Amsterdamse blindeninstituut begin 20e eeuw. Over hem werd in 1906 al lovend gesproken in een voordracht van dr. Westhoff, waarin de eisen en vaardigheden van een goede stemmer helder werden uiteengezet.

Een bescheiden, maar zelfstandig bestaan

Het stemmen van piano’s bood blinden een mogelijkheid om hun muzikale talent praktisch in te zetten. Sommigen konden ervan leven, anderen combineerden het met muziekonderwijs of organistwerk. In sommige gevallen, zoals bij de blinde stemmer in Gorinchem, leidde het tot grote waardering in de lokale gemeenschap.

"Zijn groote gaven en edel karakter maakten hem spoedig geacht en gezien bij iedereen. Als organist en muziekonderwijzer, maar ook niet minder als pianostemmer vond hij er een zeer ruim bestaan."

Niet alleen stemmen, ook repareren

Van leerlingen werd veel verwacht. Om zelfstandig te kunnen werken moesten ze niet alleen piano’s stemmen, maar ook kleine gebreken kunnen verhelpen, nieuwe snaren opzetten en vertrouwd zijn met verschillende systemen van pianobouw.

"Noodig is derhalve degelijke kennis der theorie van de muziek, van de leer der intervallen, vlug akkoordverbindingen maken, op de piano deze kunnen aanslaan en zoo mogelijk, na stemming van ’t instrument, den werkgever een degelijk stuk kunnen voorspelen."

Vandaag de dag

Tegenwoordig bestaan er geen speciale opleidingen meer voor blinde pianostemmers, maar het vak is nog steeds toegankelijk. Met de juiste ondersteuning, motivatie en eventueel aangepaste middelen, kunnen blinden nog altijd uitblinken in het stemmen van piano’s – net als hun voorgangers.