Precision Touch Design ™

Het ‘Precision Touch Design ™ (PTD) draait om het zogenaamde 'speelgevoel' of ook wel 'speelaard' en is bedacht en ontwikkeld door de Amerikaan David Stanwood. Als amateurpianist merkte hij dat elke piano (uiteraard)  anders aanvoelt. David was nieuwsgierig waarom een Pleyel bijvoorbeeld anders aanvoelde dan een Steinway maar ook waarom dezelfde Steinway-modellen onderling verschillen. Hij wilde daarom onderzoeken of hij het speelgevoel kon meten en van de ene piano kon kopiëren op een andere piano. Ten eerste probeerde hij het speelgevoel van piano’s meetbaar te maken. Hij ontdekte dat dat heel moeilijk was, dus bedacht hij een systeem van eenheden en maten om uit te leggen waarom piano's "voelen" zoals ze doen. Hij noemde zijn systeem "The New Touch Weight Metrology". Daaruit ontwikkelde hij het “Precision Touch Design” dat eigenlijk niet anders betekent dan dat je het gevoel in de toetsen eerst met zijn meetsysteem vaststelt en dan over alle toetsen het gewicht van de toetsen aanpast zodat het ‘balansgewicht’ van toets tot toets gelijkmatig is. Hij doet dat door het lood dat in de fabriek in de toetsen is geslagen, te verwijderen, te verplaatsen, en/of aan te vullen en daarnaast in de al dan niet originele hamerkoppen ook lood aan te brengen, het hout van de hamerstaarten af te slijpen en het vilt van de hamerkoppen weg te snijden of te schuren. Tevens voert hij aanpassingen door in het oorspronkelijke ontwerp van het mechaniek en het toetsenbord waardoor de mechanische verhoudingen op een andere manier samenwerken. Dit systeem verbetert de kwaliteit van oude gerestaureerde of herbouwde piano's drastisch omdat die piano's vaak geen goed ontwerp en constructie hebben.

Speelgevoel

Pianobouwers benaderen het instellen van het mechaniek en het uitwegen van toetsen op een andere manier dan David. Voor een pianobouwer is het evident dat geen enkel instrument identiek is en hetzelfde aanvoelt. Het is naar hun mening onmogelijk wat David wilde, namelijk om verschillende instrumenten exact hetzelfde speelgevoel te geven. Het ‘speelgevoel’ van een piano wordt bepaald door het ontwerp en constructie en bouw van de piano. Daarnaast kun je het gewenste speelgevoel beïnvloeden door de basisinstellingen van het mechaniek, toetsen(bord) en de dempers aan te passen, dit doe je in overleg met de pianist. Een groot deel van deze instellingen zijn van instrument tot instrument verschillend. Dit komt omdat de gebruikte materialen onderling verschillende eigenschappen hebben en omdat slijtage aan deze onderdelen de afmetingen en bewegingsmogelijkheden beïnvloeden. Wat een pianotechnicus kan doen om een bepaald speelgevoel te bereiken is om de unieke eigenschappen van het instrument te herkennen en de gewenste instellingen in het mechaniek, de dempers, en toetsen, stuk voor stuk op gevoel gelijkmatig in te stellen.

Een van de puzzelstukjes voor het bereiken van een gelijkmatige speelgevoel wordt bepaald door het gewicht van de toetsen. Dit gewicht wordt in de fabriek ingesteld maar kan, als het instrument veroudert en zwaarder gaat lopen, in de werkplaats van de pianotechnicus aangepast worden. Bij het instellen van het toetsgewicht is het belangrijk dat de speler bij het indrukken van iedere toets eenzelfde toetsgevoel of speelgevoel ervaart; de druk die de speler moet toepassen om de toets omlaag te bewegen en de snelheid waarmee de toets onder je vinger weer omhoogkomt. Je wilt natuurlijk dat je met dezelfde druk hetzelfde speelgevoel ervaart. Opvallend is dat bij het systeem van David, in tegenstelling tot wat de naam van zijn uitvinding doet vermoeden, deze verhouding tussen de toetsen onderling verschillend is.  Dit komt onder andere omdat het toetslood aan de voorkant van de toetsen ingebracht wordt, te vergelijken met een wip in de speeltuin waar maar één persoon op zit. 

Bij het systeem van Stanwoord worden niet alle ‘spelregels’ van de pianobouw toepast. Bovendien zijn de uitgevoerde berekeningen van zijn 'New Touch Weight Metrology' een momentopname, en houden er geen rekening mee dat de piano een levend instrument is dat door het jaar heen aan veel invloeden onderhevig is, inclusief het spel van de pianist en het al dan niet uitgevoerde onderhoud door de pianotechnieker. 

Nadelen

De garantie van uw nieuwe Steinway vervalt du moment dat er PTD wordt ingebouwd. Dit is niet voor niets. Een van de nadelen van PTD is dat er onnodig veel lood in de toetsen wordt geslagen wat de toetsen vaak gevoeliger voor breuk maakt. Verder wordt vaak het hout van de de hamerstaart en het hamervilt kapot geschuurd om het hamergewicht te verminderen terwijl er om het gewicht te verhogen ook lood in de hamers wordt geslagen. Vergeten wordt dat je met deze aanpassingen ook de klank beïnvloedt en de mogelijkheden om deze klank aan te passen beperkt! Daarnaast wordt er niet bij stil gestaan dat als er in de toekomst nieuwe onderdelen in de piano worden ingebouwd, het eerder vastgestelde speelgevoel niet meer dezelfde is als voorheen. Met andere woorden, de eerder ingeslagen of verwijderde gewichten en/of materialen moeten dan weer worden toegevoegd of verwijderd. Dit leidt mogelijk tot onnodige schade aan de onderdelen en het kan zijn dat de oude hamerkoppen en/of toetsen niet meer bruikbaar zijn en dus moeten worden vervangen. 

Wij zijn van mening dat elke pianist een 'eigen' speelgevoel prefereert en dat een en hetzelfde instrument voor verschillende pianisten een eigen speelgevoel kan worden ingesteld binnen de marges van het instrument. Om deze en bovengenoemde redenen zijn ook wij geen voorstander van het inbouwen van PTD in een piano. Wij hebben het systeem bij verschillende klanten naar volle tevredenheid (gedeeltelijk) uitgebouwd waarna de klant een beter speelgevoel ervaarde. 

Onderhoud

Als een instrument PTD heeft, kunnen we deze normaal onderhoud geven en als nodig reviseren totdat de hamers of toetsen vervangen moeten worden (dan kunt u kiezen om het systeem opnieuw in te bouwen of (deels) achterwege te laten). Tijdens een inspectie ter plaatse kunnen wij een grove inschatting maken van de uit te voeren werkzaamheden. De conditie van het ‘akoestische gedeelte’ zoals de snaren, agraffen, kamstiften en zangbodem, is altijd goed te beoordelen omdat die direct zichtbar zijn als je de deksel open maakt. Ook de hamers van het mechaniek kun je bekijken en beoordelen. De staat van toetsen en het mechaniek zelf kost meer tijd omdat we dan het mechaniek moeten uitbouwen. Het uitbouwen van het mechaniek is nooit zonder risico en bij inspecties doen wij dat bewust niet om eventuele onverwachte gevolgen te vermijden. Het kan bijvoorbeeld zijn dat onderdelen loszitten al dan niet doordat lijmverbindingen instabiel zijn, schroeven dolgedraaid of onderdelen zijn versleten en ter plaatse breken of scheuren. Als dit soort zaken zich voordoen, moet je ze direct oplossen zodat de piano bespeelbaar blijft, als je die ad hoc kunt en gaat repareren of herstellen kom je soms van de drup in de regen (doos van Pandora). Bij dit soort inspecties kun je daarom niet op voorhand 100% inschatten wat eventuele problemen met het instrument zijn. Pas bij het daadwerkelijke onderhoud kunnen we dit risico aangaan en voorkomende problemen oplossen. 

Tot slot

Het gaat te ver om het PTD systeem hier diepgaand te bespreken. Heeft u een instrument met PTD en wilt u hier service op uitgevoerd, dan kan het zijn dat wij een toeslag voor meerwerk berekenen, vanzelfsprekend van te voren in overleg. Uiteraard kunnen wij u hier meer over uitleggen bij een servicebezoek, bij de piano zelf.